Als je een stofzuiger koopt, een boek of een auto, dan is-ie van jou. Dan kun je ermee doen wat je wilt. Toch? Nee helaas, dat was vroeger zo. Bezit heeft, bijna ongemerkt, een nieuwe betekenis gekregen. Producten, of eigenlijk hun makers, hebben een eigen wil.

De afgelopen tien jaar stortten fabrikanten zich op de productie van ‘slimme’ apparaten. Die bedien je met een app, die kunnen veel meer dan traditionele apparaten en ze zijn minder snel achterhaald, omdat ze geüpdate kunnen worden. Hartstikke handig.

Eén nadeel: jij koopt die slimme wasmachine, fotocamera of grasmaaier, maar de software die nodig is om de apparaten te laten werken, die blijft in bezit van de fabrikanten. En die kunnen, naar eigen inzicht, de spelregels aanpassen...

...Het zijn de smartphones die consumenten rijp maakten voor deze ontwikkeling. Iedereen is eraan gewend dat die ineens anders werken of er anders uitzien, al is het niet altijd tot tevredenheid.

Bijna ongemerkt worden veel elektrische apparaten als de smart­phone. De slimme koelkast, slimme thermostaat, slimme stofzuiger, ja zelfs de waterkoker draait op software waar consumenten geen controle over hebben. Software as a service heet dat, kortweg Saas.

Dat de klant een fysiek product koopt, maar niet de software die nodig is om het te laten werken, vindt Anouk Ruhaak, de directeur van de Stichting Databescherming Nederland ‘een problematisch verhaal’. “Je kunt er niet vanop aan dat die software blijft functioneren. Wat gebeurt er als een bedrijf failliet gaat? Stopt dan je slimme stofzuiger ermee, terwijl er niets mee aan de hand is?” 

Dat zou zomaar kunnen, weet Eric van Ballegoie, reviewcoördinator van technologiesite Tweakers, uit ervaring. Hij kocht een drone van een kleine fabrikant. “Die ging failliet. De app die je ervoor nodig hebt, werkt niet met moderne Android-versies. Ik kan dat ding niet meer gebruiken, dus ik ben niet echt eigenaar van die drone. Waar bijna niemand aan denkt is dat zoiets ook kan gebeuren als VanMoof failliet gaat, want hun fietsen zet je met een app op slot. Wil je die nog open krijgen, dan moet die app werken. Denk dus goed na voor je een product koopt dat werkt met een app.”...

...Saas en Faas ontnemen consumenten deels de controle over hun aankopen en geven fabrikanten invloed. Maar er is nog een reden waarom fabrikanten er dol op zijn: data. Slimme stofzuigers, fietsen, grasmaaiers, water­kokers, thermostaten, koelkasten, auto’s, allemaal ­sturen ze informatie over de koper naar de fabrikant.

....Een slimme koelkast heeft een soort tablet op de deur en ziet wat hij koelt. En via een app kun je houdbaarheidsdata bijhouden. Handig.

Die koelkast stuurt zijn gegevens naar de cloud van welk merk hij ook is. “Niet alleen over hoe je die koelkast gebruikt”, zegt Linnet Taylor, hoogleraar international data governance aan de Tilburg Universiteit, “maar ook over wat je eet, hoe je dag eruit ziet, met hoeveel mensen je in huis woont.”

Amazon kan zo complete dossiers van zijn klanten ­samenstellen. Het is eigenaar van ebookreader Kindle, streamingsplatform Twitch, slimme luidspreker Alexa, robotstofzuiger Roomba en uiteraard het online warenhuis Amazon.

Daarnaast volgt het bedrijf zijn klanten op honderden websites, waaronder Funda, Tripadvisor en Uitmetkinderen.nl. Uit al die bronnen haalt Amazon informatie. “We ­weten niet goed hoeveel data er worden verstuurd en welke data”, zegt Ruhaak. “Wat we wel weten is dat de Roomba een redelijk idee heeft hoe je huis er van binnen uitziet.”

Bedrijven kunnen data zelf gebruiken, maar ze kunnen die ook verkopen aan datahandelaren als Axcoim. Dat bedrijf had in 2019 van ongeveer 2,5 miljard mensen zo’n 10.000 gegevenspunten.

Fabrikanten mogen niet zomaar alle gegevens van die slimme koelkast doorverkopen aan datahandelaren. Privacywetgeving verplicht ze om die verkoop aan de consument te melden in de gebruiksvoorwaarden. Bij de aankoop weet je dus waar je mee instemt en kun je afwegen: wil ik echt een slim apparaat of toch maar een zonder software? Alleen, wie leest de gebruiksvoorwaarden?

...sinds vorige maand geldt in de Europese Unie nieuwe wetgeving die het grote techbedrijven moeilijker maakt om vrijuit met data te spelen. Zij moeten transparanter zijn over wat zij met de data doen en er komen strengere regels voor advertenties.

Maar de consument zelf is ook aan zet. Een boodschap die Amerikaanse boeren ter harte namen. Zij ­waren gewend om zelf de kleine reparaties te verrichten aan hun trekkers. Producent John Deere stak daar een stokje voor. ‘Ongeautoriseerd repareren’ kon niet meer. Dus hackten de Amerikanen hun eigen tractoren, gevolgd door boeren in de rest van de wereld. Met ­succes: er geldt nu in de VS een recht-op-reparatiewet.

Alles bij de bron; Trouw [lekker lang weekend artikel]