Nu de wereld in de ban is van een gigantisch gezondheidsprobleem, grijpen sommige overheden naar drastische digitale maatregelen. In de strijd tegen de coronapandemie is het verleidelijk om gegevens over bijvoorbeeld locaties te verzamelen om te leren waar burgers zich bevinden. Experts vragen zich af of het wel verstandig is om alles door te voeren onder het mom van crisisbestrijding.

Voor het bestrijden van de coronacrisis zijn harde en unieke maatregelen nodig. De anderhalve meter afstand, groepsimmuniteit en samenscholingsverboden zijn voor Nederlandse begrippen vrij extreem. Midden in de crisis is het bovendien afwachten of de maatregelen van de overheid en het RIVM veel effect hebben. Dat is een vraag waar ook veel andere landen mee worstelen. Om die vraag te beantwoorden, proberen overheden nieuwe methodes....

....Experts zijn vooral bang voor function creep; gegevens worden langer bewaard dan nodig en voor een ander doel dan waarvoor ze aanvankelijk werden verzameld. Je ziet dat vaak gebeuren bij maatregelen die aanvankelijk tegen bijvoorbeeld terrorisme of mensenhandel worden ingezet, maar later ook worden gebruikt voor fraudebestrijding. Dat risico is er ook bij maatregelen in de coronacrisis.

"Wat als je deze gegevens nu verzamelt en later inzet om bijvoorbeeld mensen met andere ziektes op te sporen, of misschien wel mensen die hun belasting niet betalen?" vraagt Natali Helberger, hoogleraar recht en digitale technologie aan de Universiteit van Amsterdam, zich af. "Waar trek je die grens, en hoe zorg je ervoor dat die maatregelen niet blijven bestaan?" Een ander risico is volgens Helberger dat het heel moeilijk is om maatregelen die eenmaal genomen zijn, terug te draaien....

....Dat wil allemaal niet zeggen dat dergelijke maatregelen nooit kunnen worden ingevoerd. Volgens D66 kamelid Kees Verhoeven is dat juist prima mogelijk, maar het moet dan wel onder 'de juiste voorwaarden' gebeuren, zegt hij. De AVG stelt bijvoorbeeld dat je in noodsituaties best wat data zonder toestemming mag verzamelen, maar dan moet wel worden verantwoord dat de huidige situatie een noodsituatie is. 

Ook Helberger denkt dat er genoeg democratische waarborgen bestaan als er tijdelijke heftige maatregelen worden ingezet. "We hebben veel van die waarborgen in onze rechtsstaat, maar dan moet je je daar wel aan houden. Ook transparantie is daarbij erg belangrijk. De bevolking moet zich bewust zijn van wat er besloten wordt." Helberger zegt dat er bij nieuwe maatregelen aan de lange termijn moet worden gedacht. "Laten we verder kijken dan alleen die pandemie."

Verhoeven erkent dat het een lastige boodschap is. "In een crisis is iedereen geneigd te denken: We moeten toch die crisis aanpakken? Achteraf blijkt dan vaak dat we toch even wat meer hadden moeten nadenken."

We hoeven echter nog niet helemaal bang te zijn voor de erosie van burgerrechten. Op dit moment speelt het verzamelen van data in Nederland specifiek nog helemaal niet zo, ziet Lotte Houwing van digitale burgerrechtenorganisatie Bits of Freedom. "Ik heb het idee dat het wat technologische maatregelen betreft wel meevalt in Nederland. Op het gebied van mensen tracken om bijvoorbeeld risico's in kaart te brengen: dat speelt nu helemaal niet." Houwing waarschuwt juist voor een averechts effect als media daar nu vaker over schrijven. "Dan krijgen politici misschien juist het idee dat ze daar eens iets mee moeten."

De huidige maatregelen rondom social distancing lijken dan ook redelijk goed gevolgd te worden en er zijn in Nederland nog geen concrete plannen om locaties te gaan tracken. Verhoeven maakt ook die kanttekening. Het gaat slechts om een waarschuwing. "Ik zeg niet dat er nu misbruik wordt gemaakt van een situatie. Maar we zien wel dat dat in het verleden vaker is voorgekomen."

Alles bij de bron; Tweakers [lang achtergrond-artikel]