De Wet Gegevensverwerking door Samenwerkingsverbanden biedt volgens ons kabinet een ‘slimmere aanpak’ om ondermijnende criminaliteit in kaart te brengen. Wie echter denkt dat ‘Super SyRI’ zich enkel richt op criminele netwerken en malafide bedrijven, doet er goed aan om verder te kijken dan de communicatie vanuit de overheid omtrent deze wet...
...Alweer een tijd terug werd ik door een voormalig student van me benaderd om een presentatie te geven aan een gezelschap van het Ministerie van Binnenlandse Zaken over big data. Ik wist nog niet zo goed wat ik aan dit gezelschap ging vertellen dus ik vroeg hem of er wat betreft big data ontwikkelingen waren waarbij ik aan kon haken. ‘Finpro’ antwoordde hij, ‘Finpro is de heilige graal van big data bij de overheid’. Na een korte queeste kwam ik uit op het volgende.
Finpro is een big data project gestart rond 2014 waarbij verschillende partijen hun data bij elkaar brachten bij een omderzoeksbureautje van Annemieke Roobeek, destijds hoogleraar strategie en transformatiemanagement aan de Nyenrode Universiteit, de uni voor trustfundkinderen. De partijen die deze data bij elkaar brachten waren enerzijds publieke autoriteiten zoals de gemeente, de politie en het OM (de Belastingdienst wilde niet meewerken). Anderzijds waren er ook private partijen die hun gegevens hadden gedeeld, maar we weten tot op de dag vandaag niet wie, want die partijen hadden een non-disclosure agreement laten tekenen. In de wandelgangen ging rond dat het banken waren.
Door deze data aan elkaar te koppelen kon mevrouw Roobeek naar eigen zeggen ‘collectieve intelligentie’ opbouwen en stelde zij het volgende: ‘We hebben de onzichtbare onveiligheid zichtbaar gemaakt’. Ze geeft commentaar in een artikel in het Financieel Dagblad waarin ze zegt dat de criminaliteit zich afspeelt onder het oppervlakte, niet een constatering die een big data analyse behoeft, maar goed. Criminele gedragingen zorgen volgens haar voor ‘normvervaging’ en als mensen anderen rijk zien worden door dit gedrag voelen deze ‘zich ook niet meer gebonden aan de wet, en slaan, soms vanuit armoede, aan het sjoemelen met uitkeringen, toeslagen of schoolinschrijvingen’. Het gaat om mensen ‘die stelselmatig de overheid als flappentap gebruiken’.
Bovenstaande geeft een goede indicatie van de groepen mensen die door de WGS zullen worden geraakt en de bevoegdheid zoals die nu in het wetsvoorstel staat: ‘het voorkomen en bestrijden van grootschalige of systematisch onrechtmatig gebruik van overheidsgelden en overheidsvoorzieningen’. De WGS is dus geenszins een wet die alleen inzet op zware criminelen.
Bovendien ziet de WGS niet alleen op ‘bestrijden’, maar ook op voorkomen. Wie herinnert zich het verhaal van RTL van een moeder wiens toeslagen waren stopgezet en die na inzage erachter kwam dat haar toeslagen waren stopgezet, omdat ze een drugsdelict ‘zou gaan plegen’. Het voorspellen van patronen kan er ook toe leiden dat partijen menen de toekomst te kunnen voorspellen, of die nu klopt of niet. Op basis daarvan zijn beslissingen genomen waardoor mensen in zulke moeilijke posities kwamen dat er echtscheidingen, ontslagen of zelfs zelfmoorden uit volgden. Het zou de overheid passen om eerst uitvoerig uit te zoeken hoe je dergelijke misstanden kan voorkomen, in plaats van wetgeving uit te vaardigen waarin dergelijke risicovolle analyses maatschappijbreed mogelijk worden gemaakt.
Alles bij de bron; PlatformBurgerrechten
Ministeries stellen openbaarmaking van overheidsdocumenten uit vanwege de coronacrisis. Zo verliezen journalisten een middel om de politieke besluitvorming te controleren.
Minister de Jonge ging tijdens het coronadebat in de Tweede Kamer vorige week voor zijn „mensen staan”. Het is vanwege de Covid-19-epidemie te druk op zijn ministerie en verzoeken om de openbaarmaking van overheidsdocumenten moeten daarom tot zeker 1 juni wachten. Hij bevestigde daarmee wat velen de afgelopen weken al zagen gebeuren: de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) komt even op het tweede plan. Tot ongenoegen van veel journalisten, grootverbruikers van de Wob.
Dat de procedures wat langer gingen duren, dat hadden ze verwacht. Maar er helemaal niet aan beginnen? Dat gaat een stap te ver. „Zo wordt de controle op de macht uitgehold – is dit ook het ‘nieuwe normaal’?”, vroeg RTL Nieuws-journalist Pieter Klein zich af. Zijn belangrijkste vraag: mag dat eigenlijk wel, de Wob zomaar aan de kant schuiven?..
...Niet alleen het ministerie van VWS stelt de behandeling van verzoeken uit, ook bij het ministerie van Justitie en Veiligheid hebben de Wobs nu geen prioriteit. Verzoeken die al voor de Covid-19-uitbraak in Nederland waren ingediend, lopen eveneens weken tot maanden vertraging op.
Het belangrijkste instrument dat de overheid heeft om verzoeken te vertragen, is een overmachtsclausule uit het bestuursrecht. Waar een ministerie of gemeente normaal een beslistermijn heeft van vier weken – met daarna nog maximaal vier weken – kan een Wob-verzoek dan voor bepaalde tijd worden aangehouden.
De vraag is alleen: is er bij de overheid nu sprake van overmacht? Advocaat en docent bestuursrecht aan Rijksuniversiteit Groningen (RUG), Rob Wertheim kan zich voorstellen dat ambtenaren het druk hebben, maar „een capaciteitsprobleem is eerder geen geldige reden gebleken”. Ook Wob-specialist Roger Vleugels, die veel media bijstaat met het opstellen van Wob-verzoeken, zet zijn vraagtekens bij de opschorting. Hij wijst op de Wob-juristen die veel overheden in dienst hebben. „Als het goed is hebben ze geen betrokkenheid bij de coronacrisis en dus moeten ze gewoon hun taak kunnen uitvoeren.” Het verwijzen naar drukte zou „een trucje” kunnen zijn, denkt advocaat Wertheim. „Het kan niet zo zijn dat overmacht voor uitstel van elk besluit wordt gebruikt.”
Dat het nu waarschijnlijk moeilijker wordt de vinger achter die processen te krijgen, past volgens De Vos bij „oestergedrag” dat hij bij het kabinet constateert. „Juist op het moment dat er openheid moet worden getoond, worden wij eigenlijk tegengewerkt in het doorlichten van de beslissingen van het kabinet. Ook bij de persconferenties lijkt steeds minder ruimte voor kritische ondervraging. De informatievoorziening wordt pr-achtig.”
Een gang naar de rechter lijkt kansrijk. In maart sprak de rechtbank van Midden-Nederland zich uit over een Wob-verzoek van de NOS bij het ministerie van Justitie en Veiligheid. Dat lag er al sinds december, maar volgens het ministerie was het vanwege de lockdown inmiddels moeilijker werken. Daar zag de rechter weinig in. NOS-verslaggever Ben Meindertsma: „De rechtbank stelde voor onze zaak een nieuwe datum voor de bepaling en maakte daarbij duidelijk dat de ministerie na een aantal weken wel gewend moet zijn aan de nieuwe werkomstandigheden.”
Alles bij de bron; NRC
In de ochtendkrant van zaterdag 2 mei kondigde het Algemeen Dagblad in de Utrechtse editie aan dat men op 5 mei Bevrijdingsdag met een drone de inwoners van Utrecht gaat filmen. Omdat Vrijbit opkomt voor het fundamentele mensenrecht van (onschuldige) burgers om onbespied te kunnen leven riepen we AD middels bijgaande brief op om deze actie alsnog af te blazen.
Het AD heeft gemeend om het vieren van de Vrijheid op 5 mei in Utrecht te gaan opluisteren door met een drone boven de stad opnamen te gaan maken.
Vrijbit is van mening dat dit een onacceptabele inbreuk maakt op het fundamentele recht van mensen om onbespied te kunnen leven.
We vinden het onbegrijpelijk en stuitend dat men, uitgerekend op Bevrijdingsdag, met een drone het gedrag van de inwoners van Utrecht in kaart te gaan brengen. Beeldopnames gaat maken die niet alleen voor een eenmalige papieren kranteneditie gebruikt kunnen gaan worden maar ook online voor altijd kunnen blijven circuleren.
Principieel maakt dit soort praktijken op onwettige wijze een inbreuk op het fundamentele mensenrecht op bescherming van het privéleven, van iedereen die op die dag op eigen erf, tuin of dakterras graag van de Vrijheid wil genieten. Het feit dat velen momenteel aan huis gekluisterd zijn maakt alles nog eens extra wrang...
...Dat er voor de actie een vergunning is verleend acht Vrijbit onrechtmatig. ...de vergunningverlener, wegens gebrek aan een vereist groot maatschappelijk belang en vereisten aan proportionaliteit en subsidiariteit, heeft met het verlenen van toestemming onrechtmatig gehandeld. De persvrijheid- ook een voornaam recht- komt beslist niet in het gedrang als men Bevrijdingsdag-activiteiten niet met een drone observeert.
Alles bij de bron; Persbericht Burgerrechtenvereniging Vrijbit
We vieren dit jaar 75 jaar bevrijding. Dat was voor het Nationaal Comité 4 en 5 mei en het Sociaal Cultureel Planbureau reden ‘De stand van vrijheid’ [pdf] in het Nederland van 2020 te inventariseren.
Bij de officiële herdenking op 4 mei en de dito viering van 5 mei staat steevast de herwonnen vrijheid centraal, maar dat gaat dus nogal voorbij aan de hedendaagse vrijheidsbeleving. Vrijheid, dat is voor de meeste Nederlanders ‘gewoon jezelf zijn’, je eigen keuzes kunnen maken, zelf bepalen wat je wel of niet doet.
Het is opvallend hoe weinig Nederlanders van nu bij het begrip ‘vrijheid’ denken aan het soort juridische begrippen als ‘grondwet’ of ‘grondrechten’. Als Nederlanders al aan het staatsrechtelijke begrip ‘vrijheid’ denken, dan denken ze aan de vrijheid van meningsuiting. De meningsuiting is bij uitstek waar in Nederland erg aan gehecht wordt en iets wat als typisch Nederlands wordt gezien.
De vrijheid van meningsuiting legt als het ware de verbinding tussen het volop beleefde idee van persoonlijke vrijheid en het veel minder actief beleefde idee van formele rechten en vrijheden, zoals die in wetten en verdragen is vastgelegd. Misschien worden die rechten en vrijheden – waar de democratie een onlosmakelijk onderdeel van uitmaakt – wel als zo vanzelfsprekend gezien dat ondervraagden niet eens op het idee komen te bedenken dat die ter discussie zouden staan. De schrijvers van het rapport De stand van vrijheid [pdf] noemen die vanzelfsprekendheid van de vrijheid niet voor niets ‘verraderlijk’.
De historicus René Cuperus constateerde enkele jaren geleden al dat “heel veel mensen – academici, zeker ook van linkse signatuur – het basisidee van de democratie niet meer accepteren, namelijk het idee dat iedere stem evenveel waard is. Er wordt met verachting neergekeken op gewone mensen”. Cuperus noemt dat ‘volksangst’.
De Leidse hoogleraar staats- en bestuursrecht Wim Voermans signaleerde in de kabinetsreactie op de Staatscommissie-Remkes iets soortgelijks. Die commissie trok eind 2018 aan de alarmbel, omdat een derde van de kiezers aan het afhaken is: ze voelen zich niet meer vertegenwoordigd. Een correctief referendum zou kunnen helpen, aldus Johan Remkes c.s., als ook het terugdringen van de technocratie.
Maar wat deed het kabinet-Rutte? Voermans: “Waar de commissie-Remkes de posities en vertegenwoordiging van (afgehaakte) kiezers wil versterken, wijst het kabinet die burger doodleuk aan als een soort gevaar zettende bedreiging die moet worden (her)opgevoed.” Voermans doelt daarbij onder meer op ‘burgerschapsonderwijs’, plannen voor ‘participatie zonder zeggenschap’, ‘burgerschapsfora’ en ‘nietszeggende vormen van het ‘horen’ van de burger in uitlegrondes.
Als we 75 jaar na de bevrijding niet alleen de bevrijding van de Duitse bezetters vieren, maar ook vrijheid in het algemeen, dan is er dus niet alleen reden voor viering. Al was het maar omdat lang niet alle Nederlanders van nu zo doordrongen zijn van de noodzaak van rechten en vrijheden die op papier zo logisch lijken. En ook omdat de overheid de rechten en vrijheden van burgers niet altijd zo vanzelfsprekend vinden als 75 jaar na De Bevrijding en vijftig jaar na de jaren zestig logisch zou moeten zijn...
...Het is ook niet alleen het kabinet-Rutte dat in plaats van meer democratie liever de burgers heropgevoed ziet. Steeds vaker zijn er politici die thema’s (klimaat, terrorisme, Europa, corona) van zo’n groot belang vinden dat de democratische rechten en vrijheden maar even moeten wijken. Privacy – het recht om niet door de overheid, bedrijven of andere burgers te worden beloerd – is in de praktijk al een dode letter geworden.
Er is altijd wel een argument of een belang om de rechten en vrijheden van burgers opzij te zetten. Er is altijd wel een reden om veiligheid, gezondheid, de temperatuur op aarde of de bestrijding van een epidemie nu even belangrijker te vinden. Niet alleen politici, ook kiezers en zelfs sommige journalisten vinden dat enige inperking van rechten en vrijheden op zijn plaats is.
En zo wijkt er in hoog tempo van alles dat in een eeuw is opgebouwd.
De vrijheid die op de nazi’s is herwonnen bestaat nog maar driekwart eeuw. Maar als de overheid omwille van ‘het klimaat’ het ‘binnentredingsrecht’ krijgt om tegen de wil van de bewoner het gas af te sluiten, als overheden samen met monopolistische bedrijven wat zij ‘nepnieuws’ vinden willen verbieden, als in de praktijk niet alleen boeven maar ook burgers de hele dag kunnen worden gevolgd, dan zijn rechten en vrijheden van burgers helemaal niet zo vanzelfsprekend. Dan is ons gevoel van vrijheid verraderlijk.
Alles bij de bron; Comité-4&5mei
In de plannen voor na de coronalockdown zijn maar weinig zaken heilig. Plannetjes, proefballonnetjes en noodgrepen van werkgevers, winkels, horeca of overheid laten vooral zien hoe wanhopig we proberen de crisissituatie sneller achter ons te laten dan wellicht verantwoord is.
Privacy en rechten liggen van alle kanten onder vuur, ook vanuit de overheid. De kabinetsplannen om in recordtijd corona-apps te ontwikkelen, vielen al door de mand vanwege openlijke en verborgen privacyzonden bij de opzet en ontwikkeling ervan. En deze week zei Onderwijsminister Ingrid van Engelshoven dat studenten moeten accepteren dat ze digitaal worden gevolgd bij online examens. “In deze tijd moet iedereen soms dingen accepteren die we minder prettig vinden.” Dat is dezelfde overheid die nog geen twee jaar geleden pal stond voor strengere Europese privacyregels.
Aan alle kanten wordt aan verworvenheden getornd. Wie aan de Zuidas flexkantoor Tribes binnenstapt, wordt door een warmtecamera onder vuur genomen. Is de temperatuur te hoog, ‘dan wordt men verzocht huiswaarts te keren’. Wie bezwaar maakt, wordt op verzoek nog eens getemperatuurd. Volgens de topman van Tribes is het toegestaan, omdat er geen gegevens worden opgeslagen en slechts de temperatuur wordt getoond.
Aleid Wolfsen van privacywaakhond Autoriteit Persoonsgegevens (AP) denkt daar heel anders over; “Een ondernemer mag geen dokter spelen. Dit is een ernstige overtreding van de privacywet. Als dit gebeurt, zullen we handhaven. Vaak denken werkgevers dat ze dit wel mogen als ze toestemming krijgen, maar in een arbeidsrelatie is geen sprake van gelijkwaardigheid. Een werknemer kan zich onder druk gezet voelen om toestemming te geven.”
In het coronakantoor dat een vastgoedadviseur aan de Zuidas heeft ingericht, kan met sensoren worden gezien of er niet te veel mensen bij de koffieautomaat staan. “In het volgen van mensen zitten best gevoeligheden,” erkent de bedenker. “We doen het op vrijwillige basis en zien alleen de stromen, niet de mensen zelf.”
“Natuurlijk willen we allemaal zo snel mogelijk weer aan het werk. Maar we willen niet over een paar maanden wakker worden in een samenleving met Chinese toestanden, waarin de werkgever voortdurend met je meekijkt, zelfs je zorggegevens kan inzien en daaraan allerlei consequenties kan verbinden.” aldus Wolfsen.
Alles bij de bron; Parool
De Europese Toezichthouder voor gegevensbescherming (EDPS) gaat een onderzoek starten naar de langetermijngevolgen van de wereldwijde pandemie voor onze fundamentele rechten en vrijheden.
"De maatregelen die door de crisis zijn opgelegd hebben al invloed op onze samenleving, onze economie en onze omgeving. Exit-strategieën zullen ook tot een nieuw normaal leiden", zegt Wojciech Wiewiorowski, hoofd van de EU-privacytoezichthouder. "Het is lastig te voorspellen hoe een balans zal worden gevonden tussen het garanderen van ieders gezondheid en ervoor zorgen dat de wereld een nieuwe start krijgt."
Wiewiorowski kijkt niet alleen naar de maatregelen die overheden hebben ingesteld, maar ook naar de rol van techbedrijven. Tenzij grote techbedrijven een u-bocht maken zullen bepaalde trends in de digitale economie in de nasleep van de crisis verder worden versterkt, merkt Wiewiorowski op. Het gaat dan om een onbalans op het gebied van macht en informatie tussen een klein aantal machtige spelers en het publiek.
Dit kan zorgen voor onvoldoende transparantie en aansprakelijkheid, een toename van ongelijkheid in de verdeling van welvaart en de rol van platformen als poortwachters tot oplossingen, keuzen en informatie, gaat Wiewiorowski verder. Het onderzoek van de EU-privacytoezichthouder zou eind dit jaar gereed moeten zijn.
Alles bij de bron; Security
Op 16 maart verordonneerde president Emmanuel Macron de Fransen hun contacten en verplaatsingen tot het ‘strikt noodzakelijke’ te beperken. Een dag later, op dinsdag 17 maart om klokslag 12 uur, was de confinement van de Fransen een feit. Wie de lockdown binnen een maand tijd meer dan drie keer schendt, begaat een misdrijf waarop een gevangenisstraf staat.
Op 23 maart riep de Franse regering met instemming van het parlement de medische noodtoestand uit. Daarmee werd de opsluiting van de Fransen ook juridisch bezegeld. Zonder tussenkomst van het parlement, dat zichzelf met het oog op een efficiënte crisisbestrijding tijdelijk buitenspel heeft gezet, kan de regering de vrijheid van burgers per decreet radicaal inperken.
Het ‘uitzonderingsrecht’ dat in het kader van de medische noodtoestand is ingevoerd, geeft extra bevoegdheden aan de politie. Normaliter mogen politieagenten alleen iemand controleren als er een gegrond vermoeden bestaat dat diegene de wet overtreedt. Dat is komen te vervallen: agenten mogen nu controleren wie ze maar willen. Iedereen is een potentiële overtreder...
...Het gaat me niet om de autoritaire en gebiedende toon – in Frankrijk is de politie nu eenmaal niet je beste vriend. Zorgelijker is dat politieagenten zo vaak hun boekje te buiten gaan. In het beste geval is het onwetendheid en kennen de agenten de noodwetten die ze moeten handhaven niet. In het ergste geval is het onversneden machtsmisbruik. Gevoelsmatig is Frankrijk veranderd in een politiestaat.
Ten diepste zijn de Fransen een gezagsgetrouw volk. Meer dan bijvoorbeeld Nederlanders en Britten snakken de Fransen naar zekerheid en regulering. Ze zijn ook banger voor het coronavirus. De Franse regering heeft nadrukkelijk op die angst ingespeeld. ‘We zijn in oorlog’, zei Macron tot vijf keer toe. Een oorlog met een onzichtbare vijand weliswaar, maar een vijand niettemin. En in oorlogstijd is alles geoorloofd. Zelfs, zo blijkt, een vrijheidsbeperking die drastischer is dan toen de oorlog echt was en de vijand zichtbaar...
De Franse regering, zo schreef Le Monde in een hoofdredactioneel commentaar, deed het voorkomen alsof er een absolute keuze moest worden gemaakt tussen vrijheid en gezondheid. Wie tegen de ultrastrenge lockdown was, was in de beeldvorming in feite tegen de volksgezondheid. Dat is een valse tegenstelling: in andere Europese landen als Nederland en Zwitserland is de strijd tegen het virus met veel minder beperkende maatregelen minstens zo succesvol gebleken.
Komende week stemt het parlement hoogstwaarschijnlijk voor een verlenging van de medische noodtoestand tot 24 juli. Ondertussen heeft de Constitutionele Raad, die toetst of wetten in overeenstemming zijn met de grondwet, nog altijd geen uitspraak gedaan over de grondwettelijkheid van de verstrekkende maatregelen die in het kader van die noodtoestand zijn ingevoerd.
Bovendien valt te vrezen dat sommige beperkingen die nu gelden als ‘uitzonderingsrecht’ binnenkort geen uitzondering meer zijn, maar de nieuwe regel. De recente geschiedenis voorspelt weinig goeds. De noodtoestand die in 2015 werd afgekondigd in reactie op de terreuraanslagen in Parijs, werd maar liefst zes keer verlengd. Toen die noodtoestand in 2017 eenmaal werd afgeschaft, waren extra politiebevoegdheden als huiszoekingen bij mensen die nergens van worden verdacht inmiddels via andere wetten in het wetboek verankerd.
Alles bij de bron; Volkskrant [long-read]
De NL Alert-app van de Nederlandse overheid had nog een tweede beveiligingslek. Daarmee was het mogelijk om de locatie van individuele gebruikers te achterhalen. Het lek is verholpen, maar werd niet aan de Tweede Kamer gemeld. Het ministerie van Justitie bevestigt tegen de NOS dat het lek in de app zat.
Het lek kwam naar boven via een beveiligingsonderzoeker die dat aan de NOS doorgaf. Met het lek was het mogelijk locatiegegevens van gebruikers te achterhalen. Die locatiedata was nodig om gebruikers in bepaalde gebieden een melding te kunnen sturen. De verzending werd echter niet versleuteld.
Voor het achterhalen van de locatie was het nodig een token te achterhalen dat voor iedere gebruiker uniek was. Het token stond onder andere in de privacyinstellingen van de app. De app verstuurde de locatiedata van gebruikers twee keer. Bij één van die keren gebeurde dat onveilig. Daardoor was het mogelijk de verzending te onderscheppen, en daarbij het unieke token van een gebruiker te vervangen. Het is volgens de onderzoeker die het aan de NOS meldde niet duidelijk waarom de locatiedata twee keer verstuurd werd.
Het beveiligingslek zat in de losstaande NL Alert-app, een aanvullende app bovenop het standaard NL Alert-systeem dat via cell broadcasting werkt. Donderdag waarschuwde het ministerie van Justitie en Veiligheid al de app te verwijderen omdat daar een datalek in zat. Daarbij werden locatie- en andere persoonsgegevens van gebruikers verstuurd naar een derde partij.
Opvallend is dat de onderzoeker het lek aan de overheid heeft gemeld, en dat dat inmiddels ook gerepareerd is. Dat gebeurde al voordat minister Grapperhaus de Tweede Kamer informeerde over het eerste lek. In die brief werd dit nieuwe lek niet genoemd.
Alles bij de bron; Tweakers
Pagina 597 van 693
