In heel Europa staan burgerlijke vrijheden de laatste jaren steeds meer onder druk, stelt politiek socioloog Matthijs Rooduijn. Het zijn volgens hem juist de Europese middenpartijen die hiervoor verantwoordelijk zijn.

In een vrijdag verschenen rapport schrijft mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch (HRW) dat overheid en politie in België hun boekje te buiten gaan in de strijd tegen terrorisme. Deze ontwikkeling staat niet op zichzelf. In heel Europa staan burgerlijke vrijheden de laatste jaren steeds meer onder druk.

Hoewel Europa nog steeds één van de meest vooraanstaande bakens van vrijheid in de wereld is, worden verschillende vormen van vrijheid in rap tempo uitgehold. Het zijn de Europese middenpartijen - de partijen van wie we juist zouden mogen verwachten dat ze onze vrijheden met man en macht verdedigen - die verantwoordelijk zijn voor de steeds verdergaande erosie ervan. 

Laat me vier verschillende vormen van vrijheid noemen die in toenemende mate onder druk staan - allemaal door toedoen van Europese middenpartijen;

Om te beginnen is er de vrijheid om niet lastiggevallen te worden door een bemoeizuchtige staat. Het HRW-rapport laat zien dat een toenemend aantal burgers de dupe is van overheden die burgerrechten opzijschuiven. Dit is ook het geval in Frankrijk. Uit onderzoek van Amnesty International is gebleken dat bij het doen van huiszoekingen ook in Frankrijk regelmatig buitensporig geweld wordt gebruikt. Zowel in Frankrijk als België zijn middenpartijen verantwoordelijk voor deze ontwikkelingen. 

Bovendien schuiven overheden burgerrechten niet alleen opzij als er sprake is van een noodtoestand. Op dit moment ligt een nieuw wetsvoorstel bij de Raad van State, dat de inlichtingen- en veiligheidsdiensten AIVD en MIVD de bevoegdheid geeft een flinke inbreuk te maken op de privacy van onschuldige burgers. Het door minister Ronald Plasterk van Binnenlandse Zaken (PvdA) opgestelde voorstel geeft de AIVD en de MIVD de mogelijkheid om, met toestemming van de minister, burgers in de gaten te houden zonder dat ze ergens van worden verdacht. De gegevens mogen drie jaar worden bewaard en bovendien worden uitgewisseld met buitenlandse geheime diensten.

Ten tweede is er de vrijheid van godsdienst en levensovertuiging. In een liberale democratie is het van essentieel belang dat burgers vrij zijn om hun eigen opvattingen en levensvisies te ontwikkelen en te uiten, zolang ze anderen daar geen schade mee berokkenen. Het beperken daarvan zou in iedere zichzelf respecterende rechtsstaat onacceptabel moeten zijn. Toch is dit precies wat er in steeds meer landen, onder toeziend oog van liberaal-democratische middenpartijen, dreigt te gebeuren.

Een derde reden om bezorgd te zijn over de staat van de vrijheid in Europa is dat in steeds meer landen de persvrijheid en de onafhankelijke rechtspraak onder druk staan. Zo vindt de huidige premier van Hongarije, Viktor Orbán, dat liberale democratieën hun beste tijd gehad hebben. Hij wil zijn land daarom omsmeden tot een 'illiberale democratie' en is goed op weg zijn doel te bereiken. Met ongeveer tweederde van de parlementszetels heeft hij een controversiële nieuwe grondwet ingevoerd, politieke geestverwanten op cruciale posities benoemd, de mediavrijheid aan banden gelegd en de macht van het constitutionele hof beperkt.

Een vierde reden heeft te maken met veranderende democratieopvattingen. Referenda kunnen zeer nuttige aanvullingen vormen op ons systeem van representatieve democratie. Maar mede onder invloed van middenpartijen die steeds vaker alles-of-niets-referenda initiëren (denk aan bijvoorbeeld de Britse oud-premier David Cameron of de Italiaanse premier Matteo Renzi) lijkt de communis opinio tegenwoordig te zijn dat de uitslag van een volksraadpleging kritiekloos navolging dient te vinden. Politieke besluitvorming die puur en alleen tot stand komt op basis van uitkomsten van referenda, kan er makkelijk toe leiden dat minderheden in de verdrukking komen. De enige manier om de vrijheden van deze minderheidsgroepen te beschermen is dan ook om referenda als aanvulling te zien op andere vormen van politieke besluitvorming. 

Europese middenpartijen zijn de hoofdverantwoordelijken voor deze toenemende erosie van fundamentele vrijheden. Dat is zeer zorgwekkend. Als hoeders van de liberale democratie zouden zij juist degenen moeten zijn die deze vrijheden met man en macht verdedigen.

Alles bij de bron; Volkskrant